کیفیت افشا در بورس اوراق بهادار تهران

مفهوم افشا ، مفهوم گسترده ای است که از جنبه های مختلفی مورد بررسی قرار گرفته است. مقاله حاضر مفهوم کیفیت افشای اطلاعات و برخی از عوامل تأثیر گذار بر آن را، مورد مطالعه قرار می دهد. به همین منظور شرکتهای رتبه بندی شده در بورس اوراق بهادار تهران در سال 86 که شامل 311 شرکت بود، به عنوان جامعه آماری پژوهش انتخاب شد . سپس با استفاده از اطلاعات مندرج در متن صورتهای مالی و یاداشتهای همراه به بررسی رابطه بین برخی از عوامل تاثیر گذار بر رتبه بندی شرکتهای موجود دربورس اوراق بهادار نظیراندازه شرکت ،بازده داراییها، اهرم مالی،نوع حسابرس، نوع گزارش حسابرس، درصد مالکیت سهام دار عمده، نوع واحد تجاری و نوع صنعت پرداخته شد.

در این پژوهش با توجه به اینکه ارائه به موقع اطلاعات به سازمان بورس اوراق بهادار به عنوان عامل اصلی رتبه بندی شرکت ها از سوی این سازمان مدنظر قرار گرفته بود، از این رو متغیر وابسته، فاصله زمانی بین تاریخ تهیه صورتهای مالی و تاریخ انجام حسابرسی در نظر گرفته شده است. نتایج تحقیق حاکی از این است که رتبه افشا با اندازه شرکت و نوع صنعت ارتباط معنی دار مثبت دارد. اما با نوع گزارش حسابرس و درصد مالکیت سهام رابطه معنی دار منفی دارد. هم چنین رابطه ای میان بازده داراییها، اهرم مالی،نوع حسابرس و نوع واحد تجاری با رتبه افشا مشاهده نشد

تئوری افشا

افشا به عنوان یکی از اصول حسابداری مطرح است و براساس این اصل، باید کلیه ی اطلاعات مربوط به فعالیتهای شرکت به نحو مناسب و به موقع در اختیار گروههای مختلف استفاده کننده قرار می گیرد. در واقع هدف اصلی از افشا عبارت است از؛ کمک به استفاده کنندگان در تصمیم گیری مربوط به سرمایه گذاری، تفسیر وضعیت مالی شرکتها، ارزیابی عملکرد مدیریت، پیش بینی جریانات وجوه نقد آتی. در این راستا باید کلیه واقعیتهای با اهمیت واحد اقتصادی به گونه ای مناسب و کامل افشا شوند، تا امکان اتخاذ تصمیم فراهم گردد و از سردرگمی جلوگیری به عمل آورد. افشا باید از طریق گزارشهای قانونی شامل صورتهای مالی اساسی که حاوی تمامی اطلاعات با اهمیت، مربوط و به موقع باشد و این طلاعات به گونه ای قابل فهم و حتی الامکان کامل ارائه گردد؛ تا امکان اتخاذ تصمیم های آگاهانه را برای استفاده کنندگان فراهم سازد هندریکسن و ونبردا در تعریف افشا آورده اند:

"افشا در حالت کلی به معنای انعکاس اطلاعات است"

اما حسابداران از این واژه معنای محدودتری را در نظر میگیرند و آن را به معنای انعکاس اطلاعات مالی واحد تجاری در قالب گزارشهای مالی می دانند، که معمولاً به صورت سالیانه ارائه میشود، افشا را دربرگیرنده ی ، اطلاعاتی میداند که برای سرمایه گذار معمولی مفید واقع شود و موجب گمراهی خواننده نگردد. به صورتی آشکارتر، اصل افشا بدین معنی است که هیچ اطلاعات مهم مورد توجه و علاقه سرمایه گذار معمولی ، نباید حذف و یا پنهان شود.
 

کیفیت افشا

عوامل تعیین کننده کیفیت افشای اطلاعات حسابداری، متعدد هستند. از نظر پانانن و لین کیفیت افشای اطلاعات حسابداری تابعی از عوامل مختلف شامل ساختار سرمایه، نوع مالکیت ، رشد فروش، اندازه شرکت و هم چنین وضعیت سهام شرکت در بازار  سرمایه می شناسند پنمن کیفیت افشای اطلاعات را متاثر از کیفیت استانداردهای حسابداری ، کیفیت حسابرسی و  مدیریت سود می داند. همکاران کیفیت افشا را در اثرگذاری به هنگام اطلاعات حسابداری بر شاخص های بازار نظیر قیمت و  بازده سهام می دانند. هم چنین آن ها یکی از ویژگی های کیفیت افشا را تائید پیش بینی های قبلی می شناسند.

بهبود کیفیت افشا را عاملی برای کاهش عدم تقارن اطلاعاتی و در نتیجه کاهش هزینه های نمایندگی میان سهام داران و مدیران می دانند. آن ها در پژوهشی دریافتند که هر گاه پاداش مدیران بر پایه قیمت سهام تعیین گردد ، میان پاداش مدیران و کیفیت افشا رابطه ای مثبت وجود دارد.

پژوهش های داخلی

ملکیان پژوهشی در زمینه فراگیری گزارش های سالانه و ویژگیهای مالی شرکتهای پذیرفته شده در سازمان بورس اوراق بهادار تهران انجام داد. هدف وی از این پژوهش کمک به تدوین استانداردهایی در زمینه ی گزارشگری مالی درایران بود و نتایج حاکی از این بود که بین اندازه شرکت، فروش خالص، نسبت بدهی به حقوق صاحبان سهام رابطه وجود دارد. نوری فرد پژوهشی را تحت عنوان "افشای اطلاعات در گزارشهای مالی شرکت ها " انجام داده است. در این پژوهش کوشش شده تا جنبه های کمی و کیفی افشای اطلاعات را در ایران ضمن بررسی گزارشهای سالیانه مورد ارزیابی قرار دهد. روند افشا اطلاعات در قالب سه ویژگی از ویژگی های شرکت (میزان دارائی، حاشیه سود، ماهیت صنعت)، مورد بررسی قرار گرفت. نتایج حاصله از این پژوهش نشان داد، میان اندازه شرکت از لحاظ جمع دارایی ها وحاشیه سود و میزان افشا در یادداشت های همراه صورت های مالی رابطه ای مثبت وجود دارد. اما میان نوع صنعت و افشا رابطه ای وجود ندارد .نوری فرد ،ملکیان و سیدآبادی  در پژوهشی با عنوان "بررسی تاثیر اندازه و نسبتهای مالی بر افشای کامل صورتهای مالی" اقدام به ایجاد یک چک لیست از اقلام افشای الزامی نمودند که شامل 168 قلم بود و از متن استانداردهای حسابداری استخراج گردیده بود.

آنها مدل خود را بر روی 50 شرکت از شرکت های پذیرفته شده در بورس آزمون نمودند. نتایج آن ها نشان داد که بین اندازه شرکت، نسبت بدهی ها به حقوق صاحبان سهام و نسبت سود قبل از مالیات به فروش خالص با افشای کامل صورتهای مالی رابطه معنی دار وجود دارد.

کاشانی پور و پارچینی در پژوهشی با عنوان "رابطه افشای اطلاعات اختیاری و اعضای غیر موظف هیات مدیره" به بررسی را بطه دو مکانیسم کنترلی یعنی افشای اختیاری (مکانیسم کنترل خارجی)و مدیران غیر موظف​) مکانیسم کنترل داخلی( می پردازد. نتیجه پژوهش آن ها نشان داد که رابطه معنی داری بین این دو متغیر وجود دارد

روش شناسی پژوهش

متغیرهای مورد مطالعه

متغیرهای وابسته و مستقل با توجه به پیشینه پژوهش های خارجی انتخاب شده اند. از آنجائیکه رتبه بندی شرکتهای پذیرفته شده در بورس براساس شاخص به موقع بودن اطلاعات انجام میشود، لذا در این پژوهش متغیر وابسته، فاصله زمانی بین تاریخ سال مالی و تاریخ حسابرسی شرکتهای رتبه بندی شده در بورس به عنوان عاملی برای ارائه به موقع اطلاعات در نظر گرفته شده است. اما متغیرهای مستقل به شرح زیر می باشند:

اندازه شرکت:  اندازه شرکت عبارت است از لگاریتم طبیعی جمع داراییها

اهرم مالی: شاخصی است برای تعیین ریسک مالی شرکت که عبارت است از نسبت بدهی به جمع داراییها

بازده دارایی ها: شاخصی است از عملکرد اقتصادی شرکت که عبارت است از نسبت سود خالص به جمع دارایی ها.

نوع شرکت حسابرسی کننده: منظور از نوع شرکت حسابرسی کننده این است که شرکت مورد نظارت در بورس توسط کدام موسسه یا سازمان مورد حسابرسی قرار میگیرد.اگر صورتهای مالی شرکت توسط سازمان حسابرسی، حسابرسی شده باشد عدد یک ودر غیر این صورت مقدار صفر به آن نسبت داده می شود.

نوع گزارش حسابرس: گزارش های حسابرسی به چهار شکل مقبول ، مشروط، مردود و عدم اظهار نظراست. در این پژوهش اگر گزارش حسابرس درباره صورت های مالی شرکت از نوع مقبول باشد عدد یک به آن نسبت داده و در غیر این صورت برای مقدار صفر برای آن در نظر گرفته می شود

مالکیت دولتی: عبارت است از درصد سهام متعلق به دولت

نوع واحد تجاری: منظور از نوع واحد تجاری زمینه فعالت واحد تجاری است که اگر تولیدی باشد مقدار یک واگر غیر تولیدی باشد مقدارصفر اختصاص داده می شود.

نوع صنعت: منظور از نوع صنعت عبارت است از صنعتی که شرکت در آن فعالیت می کند. در این پژوهش هر شرکت که در صنعت مرتبط با خود فعالیت می کند مقدار یک و در غیر این صورت مقدار صفر اختصاص داده شده است

 نتیجه گیری  و پیشنهادات

نتایج پژوهش حاکی از این است متغیرهای مستقل بازده دارایی ها، اهرم مالی، نوع حسابرس و نوع واحد تجاری ارتباطی با متغیر وابسته ندارند. اندازه شرکت و نوع صنعت با متغیر وابسته رابطه مثبت و درصد  مالکیت سهام دار عمده و نوع گزارش حسابرس رابطه منفی با متغیر وابسته دارند. هم چنین از میان متغیر های مستقل مدل، بیشترین همبستگی مربوط به گزارش حسابرسی است. متغیر وابسته که عبارت است

از تفاوت بین سال مالی و تاریخ حسابرسی، با متغیر نوع گزارش حسابرسی ارتباط منفی دارد. این موضوع به این معنی است که هرگاه نوع گزارش حسابرسی، از نوع گزارش مقبول باشد، تفاوت بین سال مالی و تاریخ حسابرسی کاهش مییابد و برعکس چنانچه نوع گزارش حسابرسی از نوع گزارش غیر مقبول باشد، این تفاوت افزایش مییابد. به بیانی دیگر، اگر گزارش حسابرس مقبول باشد نشان از افشای به موقع شرکت دارد. این موضوع می تواند ناشی از رقابتی بودن بازار حسابرسی در ایران باشد. هم چنین هر چه انداز ه شرکت، بزرگتر باشد افشای آن شرکت به موقع تر انجام می شود.

با توجه به ضریب منفی درصد مالکیت دولتی در مدل، می توان نتیجه گرفت که یکی از عوامل مهم در کاهش افشا به موقع اطلاعات، دولتی بودن شرکتها است. یعنی هرچه درصد مالکیت سهام دار دولتی بیشتر باشد، این مو ضوع موجب کاهش مطلوبیت افشا میشود. بنابراین میتوان نتیجه گرفت که یکی از راه های بهبود کیفیت افشا، واگذاری مالکیت دولتی صنایع به بخش خصوصی است. نوع صنعت نیز ارتباط مثبت با افشای به موقع اطلاعات دارد. یعنی هر چه شرکت ها در یک صنعت بیشتر باشند ، کیفیت افشا اطلاعات از نظر به موقع بودن، بهتر است.

Disclosure is one of the accounting principles and, according to this principle, all information about the activities of the company should be provided to the various groups of users in an appropriate and timely manner. Indeed, the main purpose of disclosure is to assist users in making investment decisions, interpreting the corporate finances, evaluating management performance, and predicting future cash flows. In this regard, all the facts of the importance of the economic unit must be properly and fully disclosed, in order to make decision making possible and to avoid confusion. Disclosures must be made through legal reports, including substantive financial statements containing all relevant information, relevant and timely, and provided with such information as comprehensible and as fully as possible, to enable informed consent to be made by users. Hendrixen And Wranande have revealed in the definition:

"Disclosure in general means to reflect information"

منبع: مجله حسابداری مدیریت
دکتر بهمن بنی مهد
محسن محسنی شریف