نقش تحریفات موقت حسابداری در کاهش پایداری اقلام تعهدی

تاریخ انتشار: 1398/03/21

نقش تحریفات موقت حسابداری در کاهش پایداری اقلام تعهدی

شناخت ویژگیهای پایداری اقلام تعهدی یکی از اهداف مهم تحقیقات حسابداری مالی است. اقلام تعهدی محصول مستقیم حسابداری تعهدی است که اساس حسابداری و گزارشگری مالی را تشکیل می دهد. محور اصلی حسابداری تعهدی، شناسایی و اندازه گیری داراییها و بدهیها، همراه با نشان دادن تغییرات غیرنقدی در داراییها و بدهیها است. یکی از اهداف اصلی تحقیقات در حوزه حسابداری مالی، بررسی چگونگی کمک اقلام تعهدی به تصمیم گیری سرمایه گذاران است.

شواهد تحقیق دی چاو حاکی از آن است که سود تعهدی، عملکرد شرکت را بهتر از سود نقدی نشان می دهد؛ اما به دنبال آن اسلوان نشان داد که در الگوی پیش بینی سودآوری شرکتها پایداری جزء تعهدی سود از جزء نقدی آن کمتر است. به نظر اسلوان  هر چند حسابداری تعهدی خلاصه عملکرد شرکتها را بهتر از حسابداری نقدی نشان می دهد، در ارزیابی عملکرد شرکتها باید به اقلام تعهدی، وزن و اهمیت کمتری داده شود در حالی که یافت ههای او حاکی بود که سرمایه گذاران در ارزیابیهای خود به اقلام تعهدی وزن کمتری نمی دهند و به همین دلیل دچار خطا می شوند. در واقع سرمایه گذاران دخالت ذهنیت را در براورد اقلام تعهدی بدرستی در نمی یابند.

برای بررسی تأثیر ذهنی بودن انداز هگیری اقلام تعهدی بر پایداری آنها در این مقاله اقلام تعهدی به دو بخش رشد و کارایی تجزیه شده است. بخش رشد به اقلام تعهدی قابل انتساب به رشد خروجیهای شرکت یعنی رشد فروش و بخش کارایی آن به اقلام تعهدی غیرمرتبط با رشد خروجیها اشاره دارد. در ادامه مقاله به ترتیب مبانی نظری، پیشینه موضوع، فرضیه ها، روش تحقیق، یافت هها و در نهایت بحث و تفسیر نتایج و پیشنهادها ارائه می شود

مبانی نظری

قبل از پرداختن به قضیة پایداری اقلام تعهدی، ارائة تعریفی روشن از این اقلام ، ضرورت دارد. پس از هیلی  اغلب محققان از جمله اسلوان، خی تامس و ژانگ اقلام تعهدی را تغییر در تفاضل سرمایه در گردش غیرنقدی و هزینه استهلاک تعریف کردند. اما این تعریف، شامل اقلام تعهدی مربوط به داراییها و بدهیهای عملیاتی غیرجاری و داراییها و بدهیهای مالی نمی شد. فیرفیلد و همکارانش نیز در تعریف خود تنها به اقلام تعهدی سرمایه در گردش اشاره کردند و اقلام  تعهدی عملیاتی غیرجاری را شکلی از رشد در نظر گرفتند.

به هرحال، تفاوت کلیدی میان اقلام تعهدی سرمایه در گردش و اقلام تعهدی عملیاتی غیرجاری در این است که منافع و تعهدات آینده مربوط به اقلام تعهدی عملیاتی غیرجاری، مدت زمان بیشتری را برای تحقق می طلبد.

ریچاردسون و همکارانش  تعریف جامع تری را اقلام تعهدی ارائه کردند. بنا به تعریف آنها اقلام تعهدی تفاوت سود حسابداری که بر اساس استانداردهای حسابداری تعیین می شود و سود نقدی است. این تعریف، اقلام تعهدی مربوط به همه حسابهای ترازنامه را دربرمی گیرد.

طبق این تعریف، تغییرات در حساب داراییها و بدهیهای غیر نقدی بیانگر اقلام تعهدی ناشی از تعهدات یا منافع مورد انتظار آینده است. بنابراین، اقلام تعهدی کل از مجموع اقلام تعهدی سرمایه در گردش تغییرات در حساب دارایی ها و بدهیهای عملیاتی جاری غیرنقدی، اقلام تعهدی غیر جاری تغییرات در حساب داراییها و بدهیهای عملیاتی غیرجاری و اقلام تعهدی مالی تغییرات در حساب داراییها و بدهیهای مالی غیرنقدی تشکیل می شود.

آن گونه که اشاره شد، اقلام تعهدی را می توان به دو جزء تقسیم کرد:

  • اقلام تعهدی ناشی از رشد فعالیت شرکتها
  • اقلام تعهدی ناشی از کارایی مدیریت داراییهای عملیاتی شرکتها.

بخشی از اقلام تعهدی در اثر رشد فعالیت شرکتها، افزایش می یابد. این بخش از اقلام تعهدی را غیراختیاری یا نرمال می گویند؛ اما، نتیجة مطالعة اخیر چن و همکارانش نشان می دهد که پایداری کم جزء تعهدی سود را در اصل می توان به اقلام تعهدی اختیاری نسبت داد؛ برای مثال، فرض کنید که موجودیها بدون ارتباط با فروش افزایش یابد. این افزایش را می توان به کاهش بخش کارایی اقلام تعهدی نسبت داد؛ زیرا افزایش موجودیها می تواند دو دلیل داشته باشد:

اول اینکه ارزش موجودیها بیش نمایی شده باشد که بیانگر تحریف موقت حسابداری است. دوم اینکه مدیریت موجودیها، کارایی لازم را نداشته باشد.

پیشینه موضوع

اسلوان دربارة پایداری جزء تعهدی سود، تحقیقات متعددی به عمل آورده است که می توان آنها را به دو جریان نسبت داد:

  • جریان اول تحقیقات بر اساس حدس اسلوان مبنی بر اینکه پایداری کم جزء تعهدی سود به طور عمده از ذهنی بودن براورد اقلام تعهدی ناشی می شود، شکل گرفته است؛ برای مثال خی نشان داد که پایداری کم جزء تعهدی سود را م یتوان به وجود اقلام تعهدی اختیاری نسبت داد که با استفاده از الگوی اصلاحی جونز قابل تعریف است.او نتیجه می گیرد که مدیران به واسطه اقلام تعهدی اختیاری، دیدگاه های فرصت طلبانه خود را در سود وارد می کنند. دی چاو و دی چف و ریچاردسون و همکارانش نیز نشان دادند که پایداری کم اقلام تعهدی با دیدگاه وجود خطا در برآورد این اقلام سازگاری دارد. به طور کلی این گروه از محققان نتیجه گرفتند که پایداری کم جزء تعهدی سود را می توان به تحریفات موقت حسابداری  نسبت داد و این تحریفات هم در خطای براورد اقلام تعهدی ریشه دارد. خطای براورد اقلام تعهدی هم م یتواند از اشتباهات غیرعمدی در براورد منافع آینده و تعهدات و یا از دستکاری عمدی اقلام توسط مدیریت ناشی شود.                                                                                                                                                                                                           
  • جریان دوم تحقیقات حاکی است که پایداری کم جزء تعهدی سود در همبستگی اقلام تعهدی و شاخصهای اقتصادی همچون رشد شرکت ریشه دارد. فیرفیلد و همکارانش  نشان دادند که پایداری کم اقلام تعهدی از اقلام تعهدی مرتبط با سرمایه درگردش نشأت می گیرد که اسلوان از آن به عنوان رشد حسابهای غیرجاری ترازنامه یاد م یکند. آنها استدلال می کنند که پایداری کم جزء تعهدی سود از رابطة رشد شرکت و میزان کم عایدات اقتصادی سرمایه گذاریهای جدید ناشی می شود. در پاسخ به این سؤال که میزان کم عایدات اقتصادی در کجا ریشه دارد، باید علاق همندان را به مبحث نرخ بازده نهایی نزولی  سرمایهگذاریها ارجاع داد. هم چنین پایداری کم جزء تعهدی سود را م یتوان به تأثیر متقابل رشد شرکت و محافظه کاری مستتر در اصول و استانداردهای حسابداری  نسبت داد فیرفیلد و همکارانش، پایداری اقلام تعهدی شرکتهای ایرانی به طور مستقیم مورد مطالعه و ارزیابی قرار نگرفته است. اما نوروش و همکارانش  برای تعیین کیفیت اقلام تعهدی و سود، پایداری سود را مورد توجه قرار دادند. آنها با تعریف پایداری سود به صورت رابطه سود سال جاری متغیر مستقل یا توضیحی) با سود سال بعد (متغیر وابسته دریافتند هر چه جزء اقلام تعهدی سود شرکتها افزایش م ییابد از میزان پایداری سود کاسته می شود. کردستانی و مجدی  نیز در راستای مطالعه تأثیر پایداری سود بر هزینة سرمایه، پایداری سود را مورد توجه قرار دادند. آنها برای اندازه گیری پایداری سود شرکتها از الگوی مشابه نوروش و همکارانش استفاده کردند که طی آن رابطة سود سال جاری متغیر وابسته) با سود سال قبل (متغیر توضیحی مورد بررسی قرار می گرفت. یافته های آنها نشان می داد پایداری سود با هزینة سرمایه رابطة معکوس دارد. لازم به یادآوری است که در تحقیقات داخلی اشاره شده، پایداری جزء تعهدی سود و مهمتر از آن علت کم بودن آن مورد بررسی و مطالعه قرار نگرفته است.

بحث و تفسیر نتایج و پیشنهادها

در این مقاله نقش تحریفات موقت حسابداری در تبیین کم بودن پایداری جزء تعهدی سود به طور تجربی مورد بررسی قرار گرفته است. نتایج حاکی است که تحریفات موقت حسابداری در کاهش پایداری اقلام تعهدی نقش مهمی دارد؛ به بیان دقیق تر، جزء تعهدی سود که به دلیل دخالت ذهنیت در انداز هگیری آن حاوی تحریفات موقت حسابداری است. با بازده آینده حسابداری رابطة منفی و معنادار دارد. این نتیجه با نتایج تحقیقات اسلوان ، فیر فیلد و همکارانش و ریچاردسون و همکارانش حاکی از کم بودن پایداری جزء تعهدی سود مطابق است.

نتایج آزمون فرضیه های مربوط به اجزای اقلام تعهدی، یعنی جزء رشد و کارایی مطابق با با نتایج تحقیق ریچاردسون و همکارانش   نشان می دهد رشد فروش موجب کاهش و جزء کارایی موجب افزایش پایداری اقلام تعهدی می شود. زیرا طبق پیش بینی، رشد فروش با بازده آینده رابطة منفی و معن یدار و جزء کارایی اقلام تعهدی با بازده آینده رابطة مثبت و معنی دار دارد؛ به بیان دیگر هرچه مدیریت دارایی ها کاراتر باشد، میزان اقلام تعهدی کاهش، و در نتیجه پایداری این اقلام، افزایش می یابد.

این یافته ها بر اهمیت تجزیه و تحلیل دقیق اطلاعات حسابداری هنگام ارزیابی عملکرد مالی شرکتها تأکید دارد. حسابداری تعهدی به دنبال فراهم آوردن اطلاعات مربوط برای   سرمایه گذاران است. اما بهبود ویژگی مربوط بودن اطلاعات، قابلیت اعتماد آن را می کاهد. کاهش قابلیت اعتماد در قالب خطای موقت براورد اقلام تعهدی و فرصتهایی که روشهای حسابداری در اختیار مدیریت قرار می دهد یافته های تحقیق مبنی بر پایداری کم جزء تعهدی سود، بیانگر نتیجة تعادلی است که مدیریت میان مربوط بودن و قابلیت اعتماد اطلاعات برقرار کرده است. ضرورت دارد موضوع تحریفات موقت حسابداری مستتر در اندازه گیری اقلام تعهدی در فرایند تدوین استانداردها مورد توجه متولیان قرار گیرد.

در تحقیقات آینده می توان به بررسی دقیقتر طبقات خاص اقلام تعهدی مانند موجودیها، حسابهای دریافتنی و... پرداخت و شواهد قویتری در مورد نقش تحریفات موقت حسابداری در پایداری اقلام تعهدی به دست آورد. هم چنین تعیین اینکه کدام یک از اقلام تعهدی در معرض تحریفات موقت حسابداری بیشتر قرار دارد، نیازمند تحقیق مستقلی است. در نهایت، شناسایی عوامل خارجی تسهیل کنندة تحریفات موقت حسابداری از جمله استانداردهای حسابداری متضمن انداز هگیریهای ذهنی و ضعف حاکمیت شرکتی نیز م یتواند موضوعات جالبی برای پژوهشهای آینده باشد.

تحریف موقت حسابداری