اثر « نمودارهای رنگی » در ارائه «اطلاعات مالی پیچیده» برای انواع تصمیمات مالی

توسعه تکنولوژی، ایجاد تحول اطلاعاتی و افزایش ابعاد و عوامل تأثیرگذار بر تجارت موجب شده تا مدیران، اعتباردهندگان، سرمایه گذاران و … با پیچیدگی و افزایش بار اطلاعاتی رو به رو شوند، این امر توجه به تمام جوانب، دخیل نمودن هر یک از آنها در تصمیم گیری، عدم توانایی افراد برای ترکیب منابع چند گانة اطلاعات و در نهایت کاهش دقت قضاوت را به دنبال دارد. به همین دلیل، افراد قادر نخواهند بود با اتکای صِرف به اطلاعات منعکس در صورتهای مالی از عهده وظایف محوله بر آیند. از این رو برقراری و توسعه سیستم های اطلاعاتی جهت تولید ابزار ارائه، تحلیل وکنترل داده ها به منظور پشتیبانی از تصمیم استفاده کننده لازم و ضروری می نماید.

استفاده از تولیدات سیستم های اطلاعاتی زمانی سودمند خواهد بود که ملاحظه شود، بکارگیری آن برای استفاده کنندگان، لازم بوده و تأثیر به سزائی بر روی تصمیم گیری آنها دارد. در غیر اینصورت تهیه و ارائة اطلاعات با چنین ویژگی هایی، تحمل هزینه ای بیش نخواهد بود. لذا کمک به افراد در راستای افتراق و ساختار بندی اطلاعات، استفاده بهینه و جلب نمودن توجه آنها به نکات خاص و تأثیر گذار و در نهایت فراهم سازی بهترین محیط برای تصمیم گیری ایشان از دیر باز مطرح بوده است.

دقت قضاوت، پردازش اطلاعات توسط انسان و کمک به تصمیم گیری عناوینی هستند که مورد توجه محققان حسابداری قرار گرفته اند. اخیراً نیز توجه گسترده ای به اثر بخشی روشهای مختلف نمایش اطلاعات به وجود آمده که هدف اصلی آن، ارائه پاسخ به این پرسش است که »چگونه با روش های مختلف نمایش اطلاعات«  (صورت شکل، نمودار، جدول و یا نوشتاری) می توان رفتار انسانی را به صورت دریافت، پردازش اطلاعات و عاقبت تصمیم گیری بهینه » تحت تأثیر قرار داد؟

زمانیکه یک قضاوت پیچیده نیاز به کسب و جمع بندی زیاد و قابل ملاحظه اطلاعات دارد، استفاده از رنگ ها در نمودارها ممکن است بتواند، زمینه ای را برای اصلاح و بهبود قضاوت از طریق تسهیل درک داده ها و ارقام حسابداری و کاهش تلاش مورد نیاز برای شناخت و استنتاج ارتباط میان آنها ، به وجود آورد. چرا که انتظار می رود، نمودارهای رنگی، مقادیر حسابداری را به شکل چندبعدی خلاصه کرده و موجبات افتراق و مقایسه میان آنها را فراهم آورد. بنابراین استفاده از آنها منجر به افزایش دقت قضاوت و کاهش خطاهای تصمیم گیری می گردد.

همچنین با در نظر گرفتن مطالعات موجود در حوزه تفاوتهای فردی که بر توانایی های افراد مؤثر هستند و نیز یافته های معمول در تحقیقات حسابداری که حاکی از آن است، خانم ها نسبت به آقایان عملکرد متفاوتی از لحاظ پردازش اطلاعات دارند، به تأثیر تعاملی تفاوت های جنسیتی و استفاده از رنگها بر روی تصمیم گیری به عنوان موضوع دیگری در این مقاله پرداخته می شود.

مبانی نظری و پیشینة تحقیق

 با نظر به بحث مطرح شده فوق و با توجه به موضوع بررسی نحوه رفتار و تصمیم گیری افراد به هنگام ارزیابی اطلاعات مالی ارائه شده در قالب نمودارهای رنگی لازم است ضمن پر داختن به مباحث و موضوعات مربوط به تصمیم گیری و  نقشی که اطلاعات برای بهبود و تقویت آن بازی می کند، به این قضیه از دیدگاه دو رویکرد دستوری و اثباتی نگاه شود تا از این طریق، نحوه و روند اخذ تصمیم و بهره گیری استفاده کنندگان از اطلاعات روشن گردد.

از تعاریفی که محافل حرفه ای، از واژة حسابداری ارائه داده اند به خوبی روشن است که تصمیم گیری نقش مهمی را در تئوری های حسابداری بازی می کند. برای مثال مؤسسه حسابداران آمریکا (AAA)  تعریف خود را از حسابداری چنین بیان کرده است:

» حسابداری  «فرایند تعیین، انداز ه گیری و ارتباط اطلاعات اقتصادی است، به شکلی که امکان انجام قضاوت و تصمیم گیری برای استفاده کنندگان از اطلاعات فراهم آید. هیأت اصول حسابداری (APB) وظیفه حسابدار ی را فراهم نمودن اطلاعات کمی، با ماهیت مالی در مورد واحدهای اقتصادی می داند، به طوری که بتوان در تصمیمات اقتصادی افراد مفید واقع شود و در نهایت F A S B اعتقاد دارد:

نقش«گزارشهای مالی»  در اقتصاد  تهیه اطلاعاتی است که در تصمیم گیری های اقتصادی و تجاری مفید باشد

بنابراین، دلیل بررسی تصمیم گیری استفاده کنندگان و استفاده از اطلاعات حسابداری به خوبی روشن بوده، چراکه بدین ترتیب نوع و نحوه ارائه اطلاعات برای برای آنها مشخص می شود. برای مثال، در طی دهه 1960 بکارگیری نرخ P/E برای سرمایه گذاران از جذابیت خاصی برخوردار شد و سرمایه گذاران برای محاسبه نرخ P/E نیازمند ارقام مناسب سود هر سهم شدند تا این که APB به  وسیله انتشار بیانیه شماره15 طرح جزئیات محاسبة سود هر سهم را برای شرکتها اجباری ساخت و نیز بر ارایه نتیجه در صورت سود و زیان، به خاطر اهمیت آن برای استفاده کنندگان، تاکید کرد.

نظریه پردازان حسابداری، در ضمن مطالعه تصمیماتی که استفاده کنندگان می گیرند و اثر آن بر تهیه اطلاعات، خط مشی دو طرفه ای را اتخاذ کرده اند. یکی در جهت پاسخ به این سئوال که مردم چطور باید تصمیم بگیرند(رویکرد دستور ی) و دیگری در راستای این موضوع که در دنیای واقع چگونه تصمیم گیری از سوی آنان شکل می گیرد( رویکرد اثباتی).

 در جنبة اول، فرد کار خود را با یک مدل اقتصادی آغاز نموده و جهت یافتن اطلاعات مورد استفاده در مدل تصمیم گیری می کوشد. درحالیکه در رویکرد دوم چگونگی استفادة افراد از داده های مالی مورد مطالعه و بررسی قرار می گیرد.

رویکرد تجویزی

اینکه افراد چگونه باید تصمیم گیری کنند، یک سئوال قدیمی است که در سطوح  مختلف، پاسخ هایی به آن داده شد ه است. بسیاری  از مدلهای تصمیم گیری در بخش دستوری قرار می گیرند چراکه به دانشجویان چگونگی و نحوة اتخاذ تصمیم را معرفی می کند  از آن جمله می توان به مدلهای جزیی در تصمیم گیری اشاره کرد که برای دانشجویان حرفه ای کاملا  آشناست. تجزیه و تحلیل روابط بین هزینه، حجم فعالیت و سود (CVP( ، تجزیه و تحلیل هزینه مربوط، تحلیل رگرسیون، برنامه ریزی خطی و مدل های تخصیص هزینه نمونه ای از مدلهای جزئی هستند و از آن جهت به این نام مشهورند که بسیاری از آنها می کوشند تا تنها قسمتی از مسائل و مشکلات مربوط به اخذ تصمیم را حل بنمایند.

اکثر این مدلها د ر شرایط اطمینان کامل فرض شده و برخی، لحاظ نمودن مقادیر مربو ط به ری سک ر ا در پایان تحلیل های خود، گوشزد می کنند. چنین مدلهای ساد ه شده ای برای تصمیم گیری، شامل یک سری از مفروضات می شوند که معمولا استفاده کنندگان، از آنها بی اطلاعند. و در واقع هر چه مدل ساده تر باشد از مفروضات بیشتری در آن استفاده شده است.

رویکرد توصیفی

بخش ما قبل، بر ایجاد مدل تجویزی )دستوری(  برای تصمیم گیری تمرکز داشت و  این بخش به نحو ه تصمیم گیری واقعی افراد مربوط و براساس 2 سئوال زیر هدایت می شود:

-1 شرکتها چگونه در مورد تعیین نوع اطلاعات قابل توزیع خود تصمیم می گیرند؟ به عبارت دیگر آنها چطور برای سیاست گزارشگری مالی شرکت تصمیم گیری می کنند؟

-2 چگونه افراد اطلاعاتی که دریافت کرد ه اند برای تصمیم گیری پردازش می کنند؟ آیا روش های پردازش بین افراد متفاوت است؟

دو روش عمده برای پاسخگویی به سئوالات فوق وجود دار د. یکی از آنها حسابداری رفتاری است که در حیطه علم روانشناسی قرار د اشته و تلاش می کند، به این سئوال که « افراد چگونه از یک سری اطلاعات معین استفاده می کنند؟ » پاسخ دهد.

این رویکرد به دو شاخة فرعی پردازش اطلاعات انسانی و تئوری ادراکی تقسیم می شود.

رویکرد دوم که به حسابداری اثباتی معروف است ، افراد را به صورت مجموعه در نظر گرفته و بیشتر به تصمیمات سازمانی می پردازد تا به نحوه تصمیم گیری استفاده کنندگان انفرادی.

هنوز فاصله اندکی میان حسابداری رفتاری و اثباتی به اشکال زیر وجود دارد:

-1 سطح تجزیه و تحلیل دو دیدگاه مذکور با هم متفاوت است. حسابداری رفتاری،رفتار فردی را مدنظر قرار داده و دیگری رفتار کلی را مورد مطالعه قرار می دهد.

-2 در مدلهای اقتصادی بیشتر از استدلال عقلی استفاده شده و فرض می شود انسان دارای قدرت محاسباتی نامحدودی در حداکثر کردن مطلوبیت خود خواهد بود.
اما در حسابداری رفتاری، افراد، غیرمنطقی تصور شده و اعتقاد به قدرت محاسباتی محدود برای انسا نها، وجود دارد بنابراین طرفداران این دیدگاه، اقتصاددانان را به عدم واقع بینی متهم می کنند.

دو روش عمده برای پاسخگویی به سئوالات فوق وجود دارد یکی از آنها حسابداری رفتاری است که در حیطه علم روانشناسی قرار داشته و تلاش می کند، به این سئوال که دو روش عمده برای پاسخگویی به سئوالات فوق وجود دارد یکی از آنها حسابداری رفتاری است که در حیطه علم روانشناسی قرار داشته و تلاش می کند، به این سئوال که » افراد چگونه از یک سری اطلاعات معین استفاده می کنند؟  «پاسخ دهد.
این رویکرد به دو شاخة فرعی پردازش اطلاعات انسانی  و تئوری ادراکی تقسیم می شود. رویکرد دوم که به حسابداری اثباتی معروف است ، افراد را به صورت مجموعه در نظر گرفته و بیشتر به تصمیمات سازمانی می پردازد تا به نحوه تصمیم گیری استفاده کنندگان انفرادی.

1_ سطح تجزیه و تحلیل دو دیدگاه مذکور با هم متفاوت است. حسابداری رفتاری،رفتار فردی را مدنظر قرار داده و دیگری رفتار کلی را مورد مطالعه قرار می دهد.

2_  درمدلهای اقتصادی بیشتر از استدلال عقلی استفاده شد ه و فرض می شود انسان دارای قدرت محاسباتی نامحدودی در حداکثر کردن مطلوبیت خود خواهد بود.

اما در حسابداری رفتاری، افراد غیرمنطقی تصور شده و اعتقاد به قدرت محاسباتی محدود برای انسا نها، وجود دارد. بنابراین طرفداران این دیدگاه، اقتصاددانان را به عدم واقع بینی متهم می کنند.

پیشنهاد حاصل از یافته های تحقیق

 در حالیکه حسابداران، ساختار  بسیار پیچیده ای از بیانیه ها و استاندارد ها را ارائه کرده اند، تحقیقات نشان می دهند که  هم خوانندگان ناوارد و هم ماهر، ماوراء ارقام حسابداری را می نگرند. در مورد رابطه سهامداران به عنوان خوانندگان گزارش شرکتها، عموما کاهش قابل ملاحظه ای را در مطالعة ترازنامه و صورت سود و زیان نشان می دهد، در حالیکه به نظر می رسد بخش های مشروح گزارش، خواندگان بیشتری را به خود جلب می کند.

براین اساس، تحقیق حاضر و تحقیقات مشابهِ آن، بعد جدیدی به کارهای موجود در حیطة نمودار های مالی، مباحث حسابداری، تصاویر بصری و خواندنی از گزارشات مالی می افزاید لذا به نظر می رسد نتایج حاصل از این مطالعه، قدرت قالب بندی و ارتباط از طریق چنین روش هایی را به عنوان افشائات مکمل مطرح می کند.

با توجه به نتایج بر آمده از یافته های تحقیق حاضر مبنی بر به وجود آمدن امکان تفکیک ابعاد مختلف اطلاعات وتسهیل امر طبقه بندی و به ذهن سپاری داده های مالی،مطالعه و درک مفاهیم آن، از طریق بکارگیری اشکال گرافیکی نمودارهای رنگی به هنگام اخذ انواع تصمیمات مالی از سوی استفاده کنندگان و نیز با عنایت به روند رو به گسترش بهره گیری و استفاده از اشکال و اطلاعات نمودارهای رنگی در انتشار و ارائه گزارشهای مالی شرکتهای بزرگ تولید کننده یا خدماتی دنیا ، می توان بیش از پیش به اهمیت نقش رنگها برای نمایش و مقایسه داده های حسابداری اشاره کرد و فراهم آوردن امکاناتی از این دست همچون ایجاد سیستم های اطلاعاتی جهت تهیه گزارشات مالی رنگی را به شرکت ها و نیز تهیه کنندگان اطلاعات مالی و حسابداری توصیه نمود همانگونه که نتایج این تحقیق نشان می دهد، منافع بکارگیری رنگها در نمایش داده های حسابداری خصوصا به هنگام ارائه اطلاعات مالیِ پیچیده و نیز در مورد استفاده کنندگان زن، چشمگیر و قابل ملاحظه است، به عبارت دیگر هنگامی که استفاده کنندگان با سطح پیچیده ای از اطلاعات مواجه می شوند رنگ می تواند نقش مؤثری در دقت تصمیم گیری آنها بازی کند، همچنین مشاهده شد که میزان بهره گیری خانم ها از منافع یادشدة رنگها در افزایش دقت و کاهش خطاهای تصمیم گیری بیش از مردان است. بنابراین موافق نتایج بر آمده از تحقیق و نیز مطالعات صورت گرفته در گذشته، آنچه مسلم است، توصیه به استفاده از نمودارها و بکارگیری رنگها جهت تفکیک و افتراق اطلاعاتی، در چنین شرایطی مفید بوده و افراد را به استفاده از اطلاعات مالی و به دنبال آن تجزیه و تحلیل دقیق تر، راغب می سازد لذا این امر علاوه بر بهره جویی از مزایای بر شمرده شدة رنگها در ارتقاء و افزایش توان تحلیل و پردازش، منجر به اتکای صِرف بر اطلاعات مالی و جلوگیری از تصمیمات ناآگاهانه و غیر منطقی به ویژه برای سرمایه گذاران خرد و غیر حرفه ای می گردد.

در خاتمه دیویسن چنین عنوان می کند که انجام این هزینه ها در مقایسه با هزینه تهیه صورتهای مالی ناچیز بوده ولی عمق، وسعت تاثیر و تقویت قدرت ارتباط با خواننده را بیشتر میسازد، وی در ادامه می افزاید طراحی خلاق، ارتباط را تقویت نموده و ارقام حسابداری را تکمیل می کند و بینش ارزشمندی برای تجارت و شخصیت واحد تجاری فراهم می نماید

Davison says the cost of doing these costs is negligible in comparison to the cost of preparing financial statements, but the depth, breadth of effect, and strengthening the power of communication with the reader increases, he further adds, creative design, reinforcement of communication, and accounting figures Completing and providing valuable insight into the business and personality of the business entity